Ο βαλανιδώνας και τα βαλανιδοχώρια του Ξηρομέρου
Τα βαλανιδοχώρια είναι μια ενότητα δέκα χωριών στο Ξηρόμερο Αιτωλνίας κτισμένα στις παρυφές του μεγαλύτερου και μοναδικού -για το είδος του- δάσους βαλανιδιάς στα Βαλκάνια. Το είδος αυτής της βελανιδιάς, η ήμερη βελανιδιά ή κοινώς βαλανιδιά, είναι το μόνο από τα δεκατρία είδη βελανιδιάς στην Ελλάδα που αξιοποιήθηκε εντατικά στο παρελθόν, γιατί προσέφερε το κύπελλο του βαλανιδόκαρπου στη βυρσοδεψία και στις φυσικές βαφές, το κτηνοτροφικό βαλανίδι, τα πλούσια δασολίβαδα στη νομαδική και ντόπια κτηνοτροφία και το άφθονο ξύλο για τις ανάγκες της κάθε οικογένειας.
Ο κοντινός Αχελώος και οι λίμνες Οζερός και Αμβρακία συνέβαλαν ακόμη περισσότερο στην παρουσία των νομάδων κτηνοτρόφων ή και οικογενειών προερχομένων από την Ήπειρο, οι οποίες ήθελαν να ζήσουν μετά την Επανάσταση στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, τα όρια του οποίου ήταν στον Αμβρακικό κόλπο.
Ο βαλανιδώνας λέγεται ότι ήταν προίκα της Πηνελόπης προς τον Οδυσσέα από τον πατέρα της Ικάριο που ήταν κάτοχος στα χρόνια εκείνα της Ακαρνανίας - του σημερινού Ξηρομέρου- και ο Όμηρος αναφέρει ότι στο βαλανιδοδάσος έβοσκαν τα χιλιάδες γιδοπρόβατα του μυθικού βασιλιά της Ιθάκης.
Από τον 6ο μέχρι το 2ο αιώνα π.χ. στα παράλια και στην ενδοχώρα της Ακαρνανίας, που τότε καλύπτονταν με απέραντους βαλανιδώνες, άκμασαν οι Ακαρνανικές πόλεις οι οποίες είχαν ανεπτυγμένο κοινό σύστημα διοίκησης, το γνωστό «Κοινό των Ακαρνάνων».
Η πυκνή κατοίκηση της Ακαρνανικής ενδοχώρας και των παράλιων περιοχών φαίνεται ότι στηρίχθηκε στους πλούσιους φυσικούς πόρους, στην στρατηγική θέση της περιοχής που εφάπτεται με τον θαλάσσιο εμπορικό δρόμο που οδηγεί στην Ιταλία και στην Νότια Ευρώπη αλλά και στην ασφαλεια που παρείχε η περιοχή λόγω του δυσπρόσιτου του εδάφους. Απομεινάρια εξι από τις είκοσι και πάνω Ακαρνανικές πόλεις μπορεί να γνωρίσει σήμερα ο επισκέπτης στα όρια του σημερινού βαλανιδώνα.
Το δεψικό βαλανίδι φαίνεται ότι άρχισε να γίνεται αντικείμενο έντονου εμπορίου από τον 13 ο αιώνα και μετά.
Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα ήταν το κυριότερο δεψικό υλικό στην Νότια Ευρώπη στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο χρησιμοποιούμενο με την μορφή άλευρου που παρήγαγαν απο τα βαλανίδια οι λεγόμενοι ταμπακόμυλοι των βυρσοδεψίων, αλλά και ανεξάρτητοι μύλοι γιατί οι ανάγκες ήταν τεράστιες.
Μέχρι τότε εξαγόταν και σε πιο μακρινές χώρες ακόμη και πέρα από τον Ατλαντικό, αλλά οι εξαγωγές αυξήθηκαν στη διάρκεια του 19ου αιώνα με την ανάληψη της βασιλείας του νεοσύστατου κράτους από τον Όθωνα και παράλληλα με την ανακάλυψη των ατμοκίνητων μηχανών, με τις οποίες εντατικοποιήθηκε η επεξεργασία του και η χρήση του στα ατμοκίνητα πλέον βυρσοδεψεία
Η θέση του γενικά στο διεθνές εμπόριο κατέπεσε όταν κατέφθασαν πριν και μετά την επανάσταση του \\\'21 από τις Ευρωπαϊκές αποικίες της Αφρικής και της Ασίας άλλα δεψικά φυτά τα οποία για διάφορους λόγους απέκτησαν σταδιακά μεγαλύτερη ζήτηση.
Απο τις αρχές του 20ου αιώνα παρήχθη σε μορφή εκχυλίσματος σε εργοστάσια της Σμύρνης και σε ένα της Λέσβου με αποτέλεσμα να εξειδικευτεί περισσότερο η χρήση του στην παραγωγή ορισμένου τύπου δερμάτων, κυρίως των σολοδερμάτων.
Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κατά την διάρκεια της οποίας ο βαλανιδώνας ήταν προνομία της Βαλιντέ Σουλτάνας, και μετά την Επανάσταση όταν οι Ξηρομερίτες με τους αγώνες τους κατάφεραν να αποκτήσουν τον έλεγχο των βαλανιδοδασών τους , το βαλανίδι στο Ξηρόμερο συλλέγεται εντατικά και εξάγεται μέσω των γωστών εμπορικών οίκων της εποχής σε διάφορες χώρες μαζί με άλλα βαλανίδια που συλλέγονται σε άλλες βαλανιδοπαραγωγούς περιοχές της Ελλάδας
Από το 1870 που παρήχθη για πρώτη φορά εκχύλισμα βαλανιδιού σε μορφή σκόνης , από Άγγλο επιχειρηματία στην περιοχή της Σμύρνης και από το 1910 και μετέπειτα που κτίστηκαν τα πρώτα εργοστάσια παραγωγής εκχυλισμάτων, τέσσερα στην περιοχή της Σμύρνης και ένα στη Λέσβο των Αφών Σουρλάγκα, το βαλανίδι χρησιμοποιείται ευρύτατα, ακόμη και στην παλιά του μορφή, τριμμένο στους ταμπακόμυλους.
Το εκχύλισμα των βαλανιδιών που παράγονταν κάποτε στην Μικρά Ασία κυρίως από Έλληνες και που σήμερα εκμεταλλεύονται οι φίλοι μας οι Τούρκοι συνεχίζει χάρις στην ευεργετική πολιτική που εφαρμόζει το Τουρκικό κράτος να κατέχει μια εξέχουσα θέση στο διεθνές εμπόριο, με την εμπορική ονομασία valonea, ενώ τα βαλανίδια του Ξηρομέρου παραμένουν αδιάθετα από την ημέρα που έκλεισε το εργοστάσιο των Σουρλαγκαίων, περίπου το 1965.
Ανέκαθεν τα ήμερα δασολίβαδα του βαλανιδώνα κυρίως στα χρόνια των Ρωμαίων και μετέπειτα που τα δάση αραίωσαν από την εντατική εκμετάλευση ήταν τους χειμωνιάτικους μήνες το καταφύγιο πολλών νομάδων της Πίνδου και των Αγράφων, πολλοί από τους οποίους στα τέλη του 19ου αιώνα στέριωσαν κοντά στον βαλανιδώνα και έκτισαν τα τέσσερα χωριά τους, την Παλιομάνινα, το Αγράμπελο, την Γουριώτισσα και το Στρογγυλοβούνι. Μαζί με τα άλλα έξι παλιότερα χωριά, τη Σκουρτού, τον Πρόδρομο, την Χρυσοβίτσα το Μαχαιρά, τη Μάνινα Βλυζανών και τη Ρίγανη αποτελούν τα σημερινά βαλανιδοχώρια.
Τα βαλανιδοχώρια με το όνομά τους να θυμίζει πάντα την μακρόχρονη σχέση τους με την βαλανιδιά και την αγροδασολιβαδική κληρονομιά που αναπτύχθηκε στους τελευταίους πέντε αιώνες συνεχούς εκμετάλευσης του δάσους, αναζητούν μια νέα σχέση με αυτό το πολύτιμο οικοσύστημα η οποία θα στηρίζεται στην αειφορική διαχείριση και στις καινοτόμες χρήσεις του βαλανιδοκάρπου και των πλούσιων δασολίβαδων.server2.hostonio.com:2096/cpsess8539609505/3rdparty/roundcube/ | 
